Έθιμα του Πάσχα 

Το Σάββατο του Λαζάρου, το Μεγανήσι μεταμορφώνεται σε έναν ανοιξιάτικο καμβά καθαρότητας και αναγέννησης. Τα λιθόστρωτα μονοπάτια αστράφτουν από το φρεσκοασβέστωμα, ενώ ο αέρας σε κάθε αυλή και σοκάκι είναι πλημμυρισμένος από τα αρώματα του φασκόμηλου, του δεντρολίβανου και των ανθισμένων τριαντάφυλλων.

​

Από τις πρώτες πρωινές ώρες, το νησί γεμίζει με τις χαρούμενες φωνές των παιδιών, που τηρούν με ενθουσιασμό το πατροπαράδοτο έθιμο από τα λαζαράκια. Κρατώντας μικρά καλαθάκια στολισμένα με μαργαρίτες, κρίνα και δεντρολίβανο, περιδιαβαίνουν τις γειτονιές τραγουδώντας με συγκίνηση και σεβασμό:
«Λάζαρε, πεθάμενε, και με κερί αναστημένε, πες μας, Λάζαρε, τι είδες εις τον Άδη που επήγες...»

​

Το απόγευμα, καθώς ο ήλιος γέρνει πίσω από τους λόφους, τα παιδιά, με τη φροντίδα και την καθοδήγηση των μεγαλυτέρων, συγκεντρώνονται στην εκκλησία. Εκεί, μέσα σε ατμόσφαιρα κατανυκτικής ησυχίας, αρχίζουν να πλέκουν τους σταυρούς από βάγια, που θα ευλογήσει και θα μοιράσει ο ιερέας την επόμενη ημέρα, την Κυριακή των Βαΐων.

Την Κυριακή των Βαΐων, μια ατμόσφαιρα κατάνυξης απλώνεται στο νησί, καθώς οι πιστοί κατευθύνονται στην εκκλησία κρατώντας στα χέρια τους τους σταυρούς από βάγια που είχαν πλέξει την προηγούμενη μέρα — φυλαχτά πολύτιμα, όχι μόνο ως σύμβολα πίστης, αλλά και ως πηγές προστασίας.

​

Οι ευλογημένοι αυτοί σταυροί αποκτούν ξεχωριστή θέση στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Άλλοι τους τοποθετούν με ευλάβεια στο εικονοστάσι του σπιτιού, άλλοι τους δένουν δίπλα στην εικόνα του Αγίου Νικολάου στα καΐκια τους, ενώ πολλοί τους μεταφέρουν στα χωράφια τους, εμπιστευόμενοι τη δύναμή τους για να προστατεύσουν τις καλλιέργειες και τα ζώα.

​

Ανεξάρτητα από το αν κάποιος τηρεί αυστηρά τη νηστεία ή όχι, η ημέρα αυτή έχει έναν κοινό γαστρονομικό παρονομαστή στο τραπέζι σερβίρεται ψάρι, η μοναδική επιτρεπόμενη εξαίρεση, ως σημάδι γιορτής και πνευματικής ανάπαυλας πριν από τις κατανυκτικές ημέρες που ακολουθούν.

Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη Τρίτη, Μεγάλη Τετάρτη — ημέρες που κυλούν με έναν ρυθμό ήσυχο αλλά γεμάτο ένταση, καθώς κάθε γωνιά του νησιού ζωντανεύει από τις προετοιμασίες. Οι κάτοικοι, με σεβασμό στην παράδοση και την καρδιά στραμμένη στο Άγιο Πάσχα, φροντίζουν το κάθε τι: καθαρίζουν, μαγειρεύουν, στολίζουν, και οργανώνουν όσα χρειάζονται για τη βραδινή Ανάσταση και το μεγάλο, εορταστικό τραπέζι που θα την ακολουθήσει.

​

Καθώς η μέρα σβήνει και το φως του ήλιου υποχωρεί πίσω από τα βουνά και τη θάλασσα, οι εκκλησίες του νησιού φωτίζονται από το φως των κεριών και γεμίζουν από την παρουσία των πιστών. Σε κλίμα κατανυκτικής σιωπής, πλήθος κόσμου προσέρχεται καθημερινά για να παρακολουθήσει τις ιερές ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας, να προσευχηθεί και να βιώσει, μέσα από τα λόγια και τους ύμνους, το Θείο Πάθος.

Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, οι νοικοκυρές του νησιού καταγίνονται με μία από τις πιο συμβολικές και αγαπημένες πασχαλινές παραδόσεις: βάφουν τα αυγά κόκκινα, το χρώμα της θυσίας και της Ανάστασης. Με σκέψη και φροντίδα, προετοιμάζουν περισσότερα από όσα χρειάζονται για το σπίτι τους, γνωρίζοντας πως πρέπει να προσφέρουν και σε συγγενείς ή γείτονες που, λόγω πένθους, δε θα συμμετάσχουν φέτος στο έθιμο.

​

Στη συνέχεια, οι αυλές γεμίζουν με τις μυρωδιές από τα ψησίματα. Ζυμώνουν ψωμιά και πασχαλινά κουλούρια, και ετοιμάζουν χορτόπιτες — ένα ταπεινό αλλά ξεχωριστό φαγητό, παραδοσιακό για τη συγκεκριμένη ημέρα.

​

Το απόγευμα, το νησί μαζεύεται στις εκκλησίες. Σε ατμόσφαιρα βαθιάς κατάνυξης, διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια και τελείται η Ακολουθία της Σταύρωσης. Οι γυναίκες φέρνουν τα τάματά τους — περίτεχνα εργόχειρα, καρποί πίστης και αγάπης, αφιερωμένα στο Χριστό για την υγεία και την προστασία των αγαπημένων τους.

 

Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, οι πόρτες της εκκλησίας μένουν ανοιχτές — ένα διακριτικό αλλά ισχυρό σύμβολο της πνευματικής εγρήγορσης και της άγρυπνης προσμονής της Ανάστασης. Οι νεότερες γυναίκες στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια, ένα έργο που απαιτεί λεπτότητα και αφοσίωση, ενώ οι μεγαλύτερες "ξενυχτούν" το Χριστό, ψάλλοντας τα Πάθη με βαθύ σεβασμό και συγκίνηση.

Η Μεγάλη Παρασκευή ανατέλλει μελαγχολική και γεμάτη κατάνυξη. Από τις πρώτες ώρες της ημέρας, οι κάτοικοι του νησιού προσέρχονται σιωπηλοί στις εκκλησίες για να προσκυνήσουν τον Εσταυρωμένο, με σεβασμό και νηστεία, χωρίς να έχουν πιει ούτε μια σταγόνα νερό. Τα παιδιά, τηρώντας ένα από τα παλαιότερα έθιμα, περνούν από σπίτι σε σπίτι, ψάλλοντας τα Πάθη και μεταφέροντας το πένθος σε κάθε γειτονιά.

​

Οι νοικοκυρές απέχουν εντελώς από τις δουλειές. Δεν μαγειρεύουν, δεν στρώνουν τραπέζι και δεν κάθονται γύρω από αυτό. Η νηστεία τηρείται αυστηρά, χωρίς λάδι, ενώ οι μεγαλύτερες γυναίκες βρέχουν τα χείλη τους μόνο με λίγο ξίδι, ως ένδειξη βαθιάς συμμετοχής στο Θείο Πάθος.

​

Η Αποκαθήλωση γίνεται σε διαφορετικές ώρες, ανάλογα με το χωριό: το μεσημέρι στο Κατωμέρι, και το πρωί στο Βαθύ και το Σπαρτοχώρι. Το βράδυ, σε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές της Μεγάλης Εβδομάδας, τελείται ο Επιτάφιος Θρήνος, και ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους του χωριού, υπό το φως των κεριών και μέσα σε απόλυτη σιγή και κατάνυξη.

​

Με την επιστροφή του Επιταφίου στην εκκλησία, ξεκινά ένα έθιμο που κρατάει βαθιά ριζωμένο στον χρόνο, το κάψιμο του Ιούδα. Ένα ανθρώπινο ομοίωμα, που συμβολίζει την προδοσία, παραδίδεται στην πυρά, αφού προηγουμένως συνοδευτεί από μια μεγάλη πομπή με πυρσούς, βεγγαλικά και συμμετοχή όλου του χωριού. Ένα τελετουργικό που σφραγίζει τη Μεγάλη Παρασκευή με τρόπο θεατρικό και βαθιά συμβολικό.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, σε κάθε σπίτι ακούγεται ένας ξεχωριστός ήχος: είναι το «κομμάτι» — το σπάσιμο ενός πήλινου ή κεραμικού αντικειμένου. Πρόκειται για ένα παλιό, ηχηρό έθιμο, που σκοπό έχει να μεταδώσει παντού το χαρμόσυνο μήνυμα της επικείμενης Ανάστασης, να σπάσει τη σιγή του πένθους και να προαναγγείλει τη νίκη της Ζωής.

​

Το βράδυ, με το νέο χτύπημα της καμπάνας, ολόκληρο το χωριό συγκεντρώνεται στην εκκλησία κρατώντας αναμμένα κεριά. Όλοι στέκονται στην αυλή του ναού, καθώς τα φώτα σβήνουν και ξεκινά η Αναστάσιμη Ακολουθία με τον ύμνο: «Ἄρατε Πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν...». Με την Ανάσταση, το Άγιο Φως μεταφέρεται από κερί σε κερί και οι δρόμοι του χωριού πλημμυρίζουν φως, ελπίδα και ψιθύρους χαράς.

​

Καθώς οι κάτοικοι επιστρέφουν στα σπίτια τους κρατώντας το Άγιο Φως, χαράσσουν με τη φλόγα έναν σταυρό στο ανώφλι της πόρτας — ένα σημάδι πίστης και προστασίας. Έπειτα, ανάβουν το καντήλι και συγκεντρώνονται γύρω από το γιορτινό τραπέζι, όπου η νηστεία τελειώνει και η χαρά της Ανάστασης μοιράζεται ανάμεσα σε μέλη της οικογένειας και αγαπημένους ανθρώπους.

Την Κυριακή του Πάσχα, το νησί ξυπνά από νωρίς, γεμάτο ενέργεια και χαρά. Οι νοικοκυρές ξεκινούν με ζήλο τις ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι, στρώνοντας τις αυλές με λευκά τραπεζομάντηλα και γεμίζοντας τις κουζίνες με αρώματα από παραδοσιακές λιχουδιές. Την ίδια ώρα, οι άντρες ανάβουν τις φωτιές στις αυλές και ετοιμάζουν τις σούβλες με τα αρνιά και το κοκορέτσι, συνεχίζοντας ένα έθιμο που ενώνει γενιές.

​

Στις γειτονιές, οι οικογένειες και οι φίλοι μαζεύονται γύρω από τις φωτιές. Με μουσικές, τραγούδια και χορούς, ξεκινά η αυθεντική πασχαλινή γιορτή: μια γιορτή κοινοτική, αυθόρμητη και γεμάτη ζωή, όπου το φαγητό, το κρασί και η παρέα γίνονται μια χαρμόσυνη γέφυρα ανάμεσα στο πνευματικό και το καθημερινό.

​

Στο Κατωμέρι, η παράδοση έχει τον δικό της ρυθμό, ακόμη και σήμερα, ορισμένοι επιλέγουν να ψήσουν τη Δευτέρα του Πάσχα, τηρώντας ένα τοπικό έθιμο που διατηρείται ζωντανό από στόμα σε στόμα και από αυλή σε αυλή.