Ακριβούλα Γ. Πολίτη
Πρόεδρος του Πολιτιστικού Κέντρου Ταφίων
Λαογραφική έρευνα, καταγραφή και κείμενα
Πάσχα
Σάββατο του Λαζάρου
Το Σάββατο του Λαζάρου βρίσκει το Μεγανήσι να λαμποκοπά από τον ασβέστη και να μοσχομυρίζει αλισφακιά, δεντρολίβανο και τριαντάφυλλα σε κάθε δρομάκι και αυλή.
Από το πρωί τα παιδιά ξεχύνονται στις γειτονιές για να πουν το Λάζαρο. Κρατούν στα χέρια τους καλάθια στολισμένα με μαργαρίτες, κρίνα και δεντρολίβανο και τραγουδούν: ''Λάζαρε σαβανωμένε και με το κερί ζωμένε, πες μας Λάζαρε τι είδες εις τον Άδη που επήγες...''
Το απόγευμα με την καθοδήγηση των μεγαλύτερων στην εκκλησία φτιάχνουν τα βάγια που θα μοιράσει ο παπάς την επόμενη μέρα.
Κυριακή των Bαϊων
Την Κυριακή των Βαΐων εκκλησιάζονται όλοι και παίρνουν μαζί τους τα βάγια που τα αντιμετωπίζουν σαν φυλαχτό.
Άλλοι τα βάζουν στο εικονοστάσι, άλλοι δίπλα στην εικόνα του Αη Νικόλα στο καΐκι τους κι άλλοι στα κτήματά τους για τους καρπούς και τα ζωντανά τους.
Νηστεύοντες και μη, αυτή τη μέρα τρώνε μόνο ψάρια.
Μεγάλη Δευτέρα, Μεγάλη Τρίτη, Μεγάλη Τετάρτη
Μεγάλη Δευτέρα
Μεγάλη Τρίτη
Μεγάλη Τετάρτη
Ημέρες γεμάτες προετοιμασίες για τη νύχτα της Αναστάσεως και το Πασχαλινό γεύμα.
Κάθε βράδυ οι εκκλησίες στο νησί γεμίζουν με πιστούς.
.
Μεγάλη Πέμπτη
Την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί οι νοικοκυρές βάφουν κόκκινα τα αυγά έχοντας στο μυαλό τους πως πρέπει να μοιράσουν από αυτά και σε συγγενείς ή γείτονες που λόγω πένθους δε θα βάψουν.
Ανάβουν τους φούρνους και ζυμώνουν ψωμί και κουλούρια και φτιάχνουν χορτόπιτες, παραδοσιακό φαγητό της ημέρας.
Το απόγευμα στην εκκλησία διαβάζονται τα δώδεκα ευαγγέλια και σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης γίνεται η Σταύρωση. Οι γυναίκες προσφέρουν στο Χριστό περίτεχνα εργόχειρα, τάματα για υγεία και προστασία των δικών τους.
Όλο το βράδυ η εκκλησία μένει ανοιχτή. Οι νεότερες γυναίκες στολίζουν τον Επιτάφιο και οι μεγαλύτερες '' ξενυχτάνε'' το Χριστό ψάλλοντας τα πάθη
Μεγάλη Παρασκευή
Η Μεγάλη Παρασκευή ξημερώνει θλιβερή και κατανυκτική. Όλοι προσκυνούν τον Εσταυρωμένο μην έχοντας πιει ούτε νερό. Τα παιδιά στη συνέχεια λένε τα πάθη σε όλα τα σπίτια του χωριού.
Οι νοικοκυρές δεν κάνουν καμία δουλειά. Δεν μαγειρεύουν και δεν στρώνουν τραπέζι ούτε κάθονται γύρω του. Δεν τρώνε ούτε λάδι και οι μεγαλύτερες βρέχουν τα χείλη τους με ξίδι συμπάσχοντας με το Θείο δράμα.
Η αποκαθήλωση στο Κατωμέρι γίνεται το μεσημέρι ενώ στο Βαθύ και στο Σπαρτοχώρι το πρωί. Το βράδυ στην εκκλησία ψάλλεται ο επιτάφιος θρήνος και γίνεται περιφορά του επιταφίου σε όλο το χωριό.
Με την επιστροφή του επιταφίου στην εκκλησία αρχίζει το κάψιμο του Ιούδα, ένα έθιμο που κρατάει πολλά χρόνια. Ο Ιούδας (ανθρώπινο ομοίωμα) ρίχνεται στην πυρά αφού φτάσει ως εκεί με συνοδεία μεγάλης πομπής και βεγγαλικών.
Μεγάλο Σάββατο
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, με το χτύπημα της καμπάνας σε κάθε σπίτι ρίχνουν το "κομμάτι" (σπάζουν ένα πήλινο ή κεραμικό αντικείμενο), έτσι ώστε το μήνυμα της Ανάστασης να ακουστεί παντού.
Το βράδυ όταν χτυπήσει η καμπάνα, ολόκληρο το χωριό πηγαίνει στην εκκλησία για να παρακολουθήσει την Ανάσταση κρατώντας κεριά. Όλοι στέκονται στην αυλή του ναού. Όλα τα φώτα σβήνουν και ξεκινά η λειτουργία με το "Ἄρατε Πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν...". Μετά την Ανάσταση, οι δρόμοι του χωριού γεμίζουν με το Άγιο φως που μεταδίδεται σε κάθε σπίτι.
Όταν επιστρέφουν σπίτι με το Άγιο Φως, κάνουν ένα σταυρό στην κορυφή της πόρτας με τον καπνό της φλόγας, στη συνέχεια ανάβουν το καντήλι και όλη η οικογένεια κάθεται στο γιορτινό τραπέζι.
Την Κυριακή του Πάσχα όλοι ξυπνούν πολύ πρωί. Οι νοικοκυρές ξεκινούν τις προετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι. Οι άντρες ανάβουν τις φωτιές για να βάλουν τις σούβλες με τα αρνιά και το κοκορέτσι.
Στις γειτονιές, οι οικογένειες συγκεντρώνονται γύρω από τις φωτιές και με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής ξεκινάει η παραδοσιακή γιορτή του Πάσχα.
Στο Κατωμέρι, ακόμη και σήμερα, μερικοί άνθρωποι ψήνουν τη Δευτέρα, ακολουθώντας την παράδοση.
